تقلید اعلمتقلید اعلم به تقلید از تواناترین مجتهد در استنباط احکام شرعی می‌گویند. ۱ - تعریف تقلید اعلمتقلید اعلم که، مقابل تقلید غیر اعلم و به معنای تقلید از مجتهدی است که توانایی و قدرت وی در استنباط احکام شرعی، از مجتهدان دیگر بیشتر است. ۲ - مجتهد اعلممجتهد اعلم کسی است که به قواعد و مدارک مسائل آشناتر و آگاهی او به احادیث و علوم مربوط به استنباط بیشتر بوده و یا فهم و برداشت او از روایات بهتر و دقیق‌تر است؛ به بیان دیگر، مجتهد اعلم به معنای ماهرترین مجتهد در استنباط احکام شرعی از مصادر آنها است. علمای اصول برای اثبات وجوب تقلید از اعلم، به اجماع و روایات تمسک کرده‌اند. ۳ - اقوال اصولیون در تقلید اعلمدرباره وجوب و یا عدم وجوب تقلید از اعلم، اختلاف است: ۱. مشهور اصولیون به وجوب تقلید از اعلم معتقد شده‌اند؛ ۲. جمعی از اصولی‌ها به عدم وجوب تقلید از اعلم اعتقاد دارند؛ ۳. برخی، بین جایی که نظر غیر اعلم، با قول اعلم از اموات مطابق نباشد و جایی که قول غیر اعلم، با قول اعلم از اموات مطابق باشد تفصیل داده و در مورد اول؛ تقلید از اعلم را واجب دانسته و در مورد دوم، واجب ندانسته‌اند؛ ۴. برخی نیز به گونه‌ای دیگر تفصیل داده و گفته‌اند: اگر تقلید غیر اعلم، با احتیاط سازگار نباشد تقلید از اعلم واجب است، و اگر تقلید غیر اعلم، موافق با احتیاط باشد، در این صورت، تقلید از اعلم واجب نیست. ۴ - اقوال اهل سنت در تقلید اعلمدانشمندان اهل سنت درباره وجوب و عدم وجوب تقلید اعلم دو دیدگاه دارند: ۱. عده‌ای همانند «احمد بن حنبل»؛ اصحاب «شافعی» و «غزالی» به وجوب تقلید اعلم معتقد شده‌اند؛ ۲. برخی دیگر هم چون «قاضی ابوبکر» و جماعتی از اصولیون و فقها، به عدم وجوب تقلید اعلم اعتقاد پیدا کرده‌اند؛ به این بیان که تقلید اعلم و غیر اعلم در نظر آنها مساوی است. ۵ - اقوال در محل جریان بحثبحث اعلمیت در جایی مطرح می‌شود که بین فتوای اعلم و غیر اعلم اختلاف باشد؛ زیرا مسئله مورد ابتلای مقلد از سه حال خارج نیست: ۱. فتوای اعلم، در آن مسئله مخالف فتوای غیر اعلم است؛ ۲. فتوای هر دو در آن مسئله یکی است؛ ۳. در اختلاف یا تساوی فتوای اعلم و غیر اعلم، در آن مسئله تردید وجود دارد. ۵.۱ - بررسی اقوالاقوال ذکر شده، مربوط به فرض اول است. اما در فرض دوم، بیشتر قریب به اتفاق علما، به جواز تقلید از غیر اعلم معتقدند. در فرض سوم، مرحوم «شیخ انصاری» و «شیخ محمد حسین اصفهانی» می‌گویند: تقلید از غیر اعلم جایز نیست، مگر این که مقلد پس از جست‌وجو به یک‌سانی فتوای هر دو دست یافته باشد. بر خلاف این دو، مرحوم «میرزای قمی» و «امام خمینی» می‌گویند: به هنگام تردید، تقلید از غیر اعلم نیز جایز است. ۶ - تقلید در بحث تقلید اعلمآیا مبحث تقلید از اعلم، خود نیز تقلیدبردار است یا خیر؟ جواب منفی است، زیرا این، یک مسئله عقلی است. مرحوم «شیخ انصاری» معتقد است اگر مقلد، قطع پیدا کند که تقلید از غیر اعلم نیز موجب بریءالذمه شدن انسان می‌شود، این قطع، برای وی حجت است و نمی‌توان او را به چیزی بر خلاف قطعش تکلیف کرد. ۷ - تعابیر دیگر تقلید اعلماصولیون و فقها گاهی به جای اصطلاح «تقلید اعلم»؛ از اصطلاح «تقلید افضل» یا «تقلید فاضل»؛ مقابل «تقلید مفضول»؛ استفاده کرده‌اند. [۳]
اصفهانی، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، ص۴۷۶.
[۷]
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانین الاصول، ج۲، ص۱۶۳.
[۸]
قدیری، محمد حسن، البحث فی رسالات عشر، ص۴۱۵.
[۱۱]
فاضل لنکرانی، محمد، کفایة الاصول، ج۶، ص۴۱۷.
۸ - پانویس
۹ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۴۹، برگرفته از مقاله «تقلید اعلم». |